W ramach Europejskich Dni Dziedzictwa w Dawnej Wieży Gazowni Miejskiej w Legnicy przy ul. Ścinawskiej 1, w dniach 11-19 września można było obejrzeć wystawę fotograficzną Czesława Pietraszki „Woda na wysokości – dawne wieże wodne szlaku kolejowego Berlin – Katowice”. Prezentowana wystawa była również okazją do zapoznania się z historią legnickiej gazowni.

WIEŻA GAZOWNI MIEJSKIEJ W LEGNICY

Europejskie Dni Dziedzictwa to największy w Europie projekt społeczno-edukacyjny, a także najważniejsze święto zabytków kultury Starego Kontynentu. Ich idea narodziła się 3 października 1985 r. w Granadzie w Hiszpanii podczas II Konferencji Rady Europy, na  której minister kultury Francji zaproponował zorganizowanie wspólnego dla całej Europy wydarzenia kulturalnego. Pomysł ten narodził się po sukcesie Dni Otwartych Zabytków, które miały miejsce w 1984 r. we Francji. Wówczas to po raz pierwszy bezpłatnie udostępniono zwiedzającym obiekty, do których dostęp dotychczas był ograniczony bądź niemożliwy. Inicjatywa cieszyła się tak dużym zainteresowaniem, że w 1991 r. zainspirowała Radę Europy do ustanowienia Europejskich Dni Dziedzictwa.

Głównym celem Europejskich Dni Dziedzictwa jest promowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz przypominanie o wspólnych korzeniach kultury europejskiej. Imprezy skierowane są do bardzo szerokiej i różnorodnej grupy odbiorców, co nadaje wydarzeniu uniwersalnego wymiaru. Właśnie takie inicjatywy sprawiają, że idea EDD zyskuje nowych zwolenników, stając się tym samym najważniejszym wydarzeniem kulturalnym Starego Kontynentu. Z każdym rokiem imprezy organizowane w ramach EDD zyskują na coraz większej popularności

W ramach 18 edycji Europejskich Dni Dziedzictwa Muzeum Miedzi  zaprezentowało budynek wieży amoniakalnej należący w przeszłości do Gazowni Miejskiej w Legnicy. Mimo, że jest to niemal stuletni obiekt, to ciągle jest on mało znany. EDD stały się okazją do tego aby móc mieszkańcom Legnicy przybliżyć historię tego pięknego i jedynego w swoim rodzaju tak ważnego niegdyś budynku w naszym mieście.

Legnicka Gazownia swoje powstanie zawdzięcza wzrastającej w pierwszej połowie XIX wieku popularności oświetlenia gazowego. Pierwsze lampy gazowe zapłonęły w 1814 r., na ulicach Londynu, niedługo później pojawiły się także w większych miastach niemieckich. W 1856 roku powstał pomysł oświetlenia ulic w Legnicy za pomocą oświetlenia gazowego. 20 kwietnia 1857 roku rozpoczęto budowę miejskiej gazowni według projektu dyrektora gazowni we Wrocławiu – Firlego, w miejscu dawnej cegielni, za bramą Głogowską. Już 10 listopada 1857 roku nastąpił rozruch gazowni i próba gazowego oświetlenia ulic miasta, za pomocą gazu wyprodukowanego w legnickiej gazowni. W sumie na początku gazownia oświetlała ok. 250 lamp w całym mieście.

Gaz, używany również potem do celów opalowych, wytwarzany był z węgla sprowadzanego z Górnego i Dolnego Śląska. W następnych latach rozwijające się miasto oraz nadmierna eksploatacja urządzeń były przyczyną zmian i rozbudowy sieci gazociągowej. W początkach lat siedemdziesiątych XIX wieku zakład musiał dostarczać trzykrotnie więcej gazu niż planowano podczas jego budowy. Dlatego też już w 1863 r. powstał drugi, 1870 – trzeci, a w 1875 r. czwarty zbiornik gazu. Natomiast w 1879 r. wzniesiono dodatkowo na terenie gazowni magazyn, warsztaty i budynek mieszkalny. Dalszy wzrost zapotrzebowania na gaz zmusił władze miasta do wyboru między przeniesieniem gazowni w bardziej dogodne miejsce, a poddaniem jej gruntownej przebudowie. W rezultacie opracowano plan szerokiej modernizacji, która pozwoliłaby osiągnąć większą wydajność przy lokalizacji na tej samej, niewielkiej przestrzeni. Wówczas w 1907 roku powstał piąty zbiornik gazu.

Kolejną większą rozbudowę przewidywały plany z 1912 roku, zakładające rozpoczęcie w 1914 r., budowy aparatów i urządzeń czyszczących i przygotowujących gaz, które miały być wydajniejsze od tych pochodzących z 1857 roku.  Wybuch pierwszej wojny światowej spowodował przesunięcie planowanej inwestycji o dwa lata. Latem 1916 roku rozpoczęła się budowa nowej piecowni, kotłowni oraz przylegającej do nich wieżą amoniakalną (ok. 33 m wysokości) i budynku administracyjno-socjalnego. Budowę nowych budynków gazowni kosztem ponad 1,5 mln marek zakończono w połowie 1917 roku. Wszystkie ściany wieży wykonano z cegły licówki, do wysokości 7 m wzniesiono mur kamienny. Na uwagę zasługuje zwieńczony pełnym łukiem kształt otworów okiennych typowy dla architektury przemysłowej początku XX wieku. W północnej ścianie szczytowej i w niewielkim zaokrąglonym szczycie elewacji południowej umieszczono dwie tarcze zegara wieżowego. Plan wieży obejmuje również wbudowany w nią komin przemysłowy.

W nowej piecowni zainstalowano dwa piece do produkcji gazu z węgla. Ich zadaniem było wytworzenie gazów: wodnego i koksowniczego. W wyniku połączenia obu tych gazów powstał tzw. dwugaz będący składnikiem gazu miejskiego. Gaz wodny magazynowano w siedmiu zbiornikach (20m³ każdy) położonych na poszczególnych kondygnacjach wieży amoniakalnej. Ubocznym produktem podczas produkcji gazu były koks oraz woda amoniakalna, która mogła być wykorzystywana później przez rolników w celu nawożenia gleby.

W efekcie przyłączenia legnickiego węzła gazowni do gazociągu Wałbrzych – Zgorzelec w 1939 roku zrezygnowano z własnej produkcji gazu i zdecydowano się na zaopatrywanie miasta w gaz koksowniczy, sprowadzany z Wałbrzycha. Wybudowane wcześniej zbiorniki gromadziły gaz jako rezerwę na wypadek awarii rurociągu. Ich pojemność zapewniała w takich przypadkach dostawę gazu jeszcze przez 48 godzin.

W 1945 roku gazownia została zajęta przez wojska radzieckie, które dopiero 9 stycznia 1947 roku przekazały stronie polskiej nieczynne już urządzenia. Stało się to wtedy, gdy zapowietrzona sieć uliczna powodowała częste podziemne eksplozje. Polskie ekipy remontowe umożliwiły stopniowe dostawy gazu od sierpnia 1947r. Dostawy rozszerzano na kolejne ulice i domy. Uruchomiono też pierwsze lampy uliczne. Całą sieć łącznie z oświetleniem ulic uruchomiono do końca 1948 r.

Po drugiej wojnie światowej PKP zaadaptowało wieżę amoniakalną do nowych funkcji. Uczyniono z niej wieżowy kolejowy zbiornik wody trakcyjnej i technologicznej dla parowozów i stacji kolejowej. W latach osiemdziesiątych zdemontowano zbiorniki wody, a w części pomieszczeń na niższych kondygnacjach powstały warsztaty, szatnie i magazyny należące do Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej. Od 2004 r., wieża wraz z przylegającymi do niej dawną piecownią i kotłownią jest w rękach prywatnych.