SKARBY ZE ZBIORÓW FUNDACJI XX CZARTORYSKICH W KRAKOWIE

Skarby Czartoryskich
- Kolekcja, której fragment  gościmy w Muzeum Miedzi w Legnicy,  od ponad 100 lat nie opuszczała Krakowa.  Fundacja Czartoryskich bardzo starannie wybierała muzea, którym zbiory będą powierzone. Znalazły się w tej grupie takie placówki jak Zamek Królewski w Warszawie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, a także – co zrozumiałe – Muzeum Czartoryskich w Puławach.

W zgromadzonej kolekcji są  setki  wspaniałych zabytków, obrazów, eksponatów, o które walczyło kilka placówek muzealnych w Polsce . Warto wymienić choćby okazałe (158 x 232 cm) płótno Jana Matejki „Zakuwana Polska”. Jest to jeden z wcześniejszych obrazów artysty, o bogatej treści alegoryczno-patriotycznej.

A wszystko zaczęło się od Izabeli
Zbiory Czartoryskich powstały pod koniec XVIII wieku z inicjatywy księżnej Izabeli Czartoryskiej - w 1801 r. otworzyła, w parku puławskim, Świątynię Sybilli, pierwsze muzeum na ziemiach polskich, dedykowane pamięci sławy narodu, w celu przechowania pamiątek i krzewienia znajomości historii i patriotyzmu. Część tych zbiorów przepadła w czasach powstania listopadowego, zagrabiona przez wojska rosyjskie, część z Czartoryskimi trafiła do Paryża. Wnuk ks. Izabeli, Władysław Czartoryski, stworzył w Paryżu własną kolekcję starożytności, sztuki zdobniczej, malarstwa i rycin, którą pod koniec XIX przeniósł do Krakowa na zaproszenie władz miasta. Znalazły się tam także fragmenty kolekcji księżnej Izabeli. Po II wojnie światowej Muzeum Czartoryskich w Krakowie zostało włączone jako oddział do Muzeum Narodowego w Krakowie. Od 1991 roku Muzeum prowadzi Fundacja XX Czartoryskich, założona przez Adama Karola Czartoryskiego, obecnie kierowana przez Adama Zamoyskiego. Zbiory Fundacji składają się z ok. 74.000 pozycji, w tym ok. 50.000 grafik, oraz z Biblioteki składającej się z 240.000 pozycji.
Na początku roku 2010 z powodu konieczności przeprowadzenia kompleksowych prac remontowo-adaptacyjnych krakowskiej siedziby, zamknięto Muzeum Czartoryskich.

PRZESZŁOŚĆ - PRZYSZŁOŚCI

Początkiem XIX w. księżna Izabela Czartoryska utworzyła w Puławach pierwsze muzeum w Polsce. Jej celem było przekazanie spuścizny minionych pokoleń tym, które dopiero nadejdą.
W 1801 r. powstał w puławskim parku pawilon, zwany „Świątynią Sybilli”, dedykowany pamięci sławy narodu. Tam zgromadzono eksponaty związane z historią Polski. Nad wejściem fundatorka poleciła umieścić napis: Przeszłość - przyszłości. Osiem lat później księżna Izabela otworzyła drugie muzeum - w położonym niedaleko Świątyni Domu Gotyckim. Skupiało ono dzieła sztuki światowej (obrazy Leonarda da Vinci, Rembrandta van Rijn czy Rafaela) oraz romantyczne pamiątki po wielkich Europejczykach.
Po Powstaniu Listopadowym (1831 r.) większość zbiorów została wywieziona przez Czartoryskich do Paryża. Tam też Władysław Czartoryski, wnuk księżnej Izabeli, utworzył własną kolekcję starożytności, sztuki zdobniczej, malarstwa i rycin.
W 1874 r. gmina Kraków – na prośbę Polskiej Akademii Umiejętności – zaproponowała mu przekazanie na własność budynku dawnego Arsenału, pod warunkiem sprowadzenia do Krakowa archiwum i biblioteki dla udostępnienia zbiorów badaczom. Władysław Czartoryski dokupił przylegający budynek poklasztorny, a później narożną kamienicę przy zbiegu ulic Pijarskiej i św. Jana, które przebudował (obecna siedziba muzeum); od 1877 r. obok archiwum i biblioteki działało muzeum w „Klasztorku”, w którym były eksponowane niektóre obiekty ze zbiorów puławskich oraz ze zbiorów księcia Władysława. Najcenniejsze obrazy („Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci, „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta van Rijn i „Portret młodzieńca” Rafaela) wisiały w prywatnym apartamencie księstwa i były dostępne nielicznym.
W 1897 r. Władysław Czartoryski stworzył ordynację na majątku w Sieniawie (Galicja) dla finansowego utrzymania muzeum i biblioteki. Na ten cel przeznaczył całą swoją fortunę.

Niestety zbiory Czartoryskich z zawieruchy II wojny światowej nie wyszły bez strat. Wprawdzie do Krakowa wróciły skradzione przez hitlerowców obrazy Leonarda i Rembrandta, do dziś jednak nie natrafiono na ślad „Portretu młodzieńca” Rafaela.
Pod koniec 1949 r. Muzeum Czartoryskich, bez wywłaszczenia, przeszło „w zarząd i użytkowanie Państwa” i zostało włączone jako oddział do Muzeum Narodowego w Krakowie.

Po nastaniu wolnej Polski zbiory wróciły do prawowitych właścicieli, a w 1991 r. Adam Karol Czartoryski – jedyny spadkobierca linii sieniawskiej - powołał Fundację Książąt Czartoryskich, której przekazał na własność budynki i eksponaty.
Dzisiejszą ekspozycję stworzyli w latach 70-tych XX wieku dr Marek Rostworowski i prof. Zdzisław Żygulski. Zbiorami opiekuje się nadal Muzeum Narodowe w Krakowie, z którym Fundacja związana jest umowami o współpracy, depozycie i wynajmie nieruchomości.

Obecnie Fundacja rozpoczęła modernizację muzealnej infrastruktury, pragnie bowiem zrealizować muzeum, które - wyposażone w najnowocześniejsze technologie muzealnictwa - stworzy unikalną w Polsce placówkę artystyczno-edukacyjną o wielkiej sile emocjonalnego oddziaływania, poprzez nowoczesną ekspozycję historycznych obiektów europejskiego dziedzictwa kulturowego.

Fundacja Książąt Czartoryskich uważa za swoje zadanie odtworzenie unikalnych kolekcji Izabeli i Władysława Czartoryskich w optymalnych warunkach; stara się też odzyskać jak najwięcej z zaginionych przez lata obiektów ze zbiorów. Jest ściśle związana z Krakowem - ale zarazem nie zapomina o narodowym, ogólnokrajowym wymiarze zbiorów Czartoryskich i społecznej randze obowiązków, wytyczonych przez Księżnę Izabelę. Dlatego też, z największą przyjemnością, prezentujemy część zbiorów w Muzeum Miedzi w Legnicy, na wystawie „Książęca Kolekcja” - Skarby ze zbiorów Fundacji Książąt Czartoryskich w Krakowie. Życzymy oglądającym, by poprzez tę wystawę wzięli udział w spełnieniu marzeń założycielki zbiorów: by przyjęli dar dziedzictwa historycznego i kulturalnego, który Izabela Czartoryska tak bardzo ceniła.


Muzeum Miedzi w Legnicy jest jednym z kilku muzeów w kraju, które w roku 2010 eksponują fragmenty niezwykle cennej kolekcji Fundacji XX Czartoryskich w Krakowie.
Kolekcja puławska, zapoczątkowana przez księżnę Izabelę pod koniec XVIII wieku to fundamenty polskiego muzealnictwa, nieprzypadkowo nastawione na krzewienie patriotyzmu i znajomości minionych dziejów. Były to bowiem czasy, gdy Polska mogła żyć tylko w kulturze narodowej, na mapie bowiem istnieć przestała. Księżna Izabela, a potem jej wnuk, książę Władysław, gromadzili również dzieła sztuki i wyroby rzemiosła artystycznego. Zarówno historia, jak i sztuka są więc także obecne na ekspozycji „Książęca kolekcja”.

Legnicka wystawa składa się z trzech części:

- W blasku chwały oręża polskiego
prezentuje eksponaty związane z takimi postaciami z dziejów Polski, jak hetman Stefan Czarniecki, hetman Stanisław Żółkiewski, hetman Jan Karol Chodkiewicz, marszałek Jerzy Sebastian Lubomirski i jego syn Stanisław Herakliusz, król Jan III Sobieski. Obok portretów na wystawie znajdują się liczne militaria: broń biała i palna, fragmenty zbroi, a ponadto tak niezwykłe pamiątki, jak różaniec króla Jana III Sobieskiego, laska marszałkowska Stanisława Herakliusza Lubomirskiego czy niewielki sarkofag z fragmentami kości czaszki hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

- Zakuwana Polska
to zabytki związane ze schyłkiem I Rzeczypospolitej, powstaniami narodowymi i Wielką Emigracją. Obok portretów ostatnich polskich monarchów i wybitnych posłów sejmowych znajduje się tu wielki alegoryczny obraz Jana Matejki „Zakuwana Polska”. Dopełnienie ekspozycji stanowią pamiątki związane z powstaniami narodowymi: listopadowym 1830 i styczniowym 1864, jak np. kartacze z bitwy pod Grochowem krzyżyki z napisami upamiętniającymi krwawe wydarzenia 1861 roku, biżuteria patriotyczna, czapka krakuska po generale Antonim Jeziorańskim.

- Skarbiec
stanowi cenna kolekcja malarstwa oraz zbiór europejskiego rzemiosła artystycznego. Znajdują się tu m.in. obrazy mistrzów holenderskich, flamandzkich czy francuskich z XVII-XVIII w. oraz artystów polskich i w Polsce działających (Bacciarelli, Orłowski, Matejko, Boznańska i in.), a także portrety przedstawicieli rodu Czartoryskich, w tym Izabeli z Flemingów (1746-1835) – założycielki kolekcji. Wśród wyrobów rzemiosła można podziwiać m.in. dawne zegary, kunsztowne puchary, czarki, figurki, puzderka i tabakierki z kamieni półszlachetnych (agat, jaspis, karneol, kryształ górski i in.) jak również przedmioty związane z nauką: niezwykle cenne XV-wieczne astrolabium, cyrkle, kompas.

Fot. Dariusz Berdys