Mamy przyjemność poinformować, że Muzeum Miedzi w Legnicy po raz kolejny otrzymało dofinansowanie ze strony Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przygotowany przez Dział Archeologii projekt pn. Metalurdzy znad Kaczawy - opracowanie materiałów z cmentarzyska kultury pól popielnicowych w Legnicy, stan. 3  został pozytywnie oceniony (po złożonym przez nas odwołaniu) i będzie realizowany przez Dział Archeologii naszego muzeum oraz współpracujące z nami instytucje oraz naukowców. Celem projektu jest opracowanie i opublikowanie bogatego materiału zabytkowego z jednego z największych cmentarzysk kultury pól popielnicowych w dorzeczu Kaczawy.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Cmentarzysko kultury pół popielnicowych z ulicy Spokojnej w Legnicy (Legnica stan. 3; AZP 77-21, stan. 102) znane jest głównie z faktu odkrycia na jego terenie w latach 1972-1973 aż trzech pochówków wyposażonych w narzędzia metalurgiczne: ceramiczne i kamienne formy odlewnicze.

Historia badań obiektu jest jednak znacznie starsza. W latach 1924-1925 w czasie budowy przejazdu pod linią kolejową relacji Legnica-Wrocławia, łączącego wieś Piekary Wielkie (niem. Groß Beckern) ze Starymi Piekarami (niem. Alt Beckern), odkryte zostały pierwsze pochówki. W trakcie badań podjętych przez Paula Mertina, pracownika legnickiego Niederschlesisches Museum zajmującego się sprawami archeologii. przebadano łącznie 63 groby. Pomyślność prac wiązała się ze wsparciem ze strony wrocławskich archeologów prof. H. Segera, dr. M. Jahna oraz C. Tackenberga.

Pozyskany materiał ceramiczny wskazywał na nieprzerwane i niezakłócone użytkowanie cmentarzyska od IV-V OEB do początku wczesnej epoki żelaza (ryc. 1-2).

Do badań stanowisko powrócono w latach 70. XX w. w związku z budową na tym terenie oczyszczalni ścieków. Od 1936 r. teren ten stanowił już cześć miasta Legnica, po 1945 r. dawna ulica Baldensruher Weg przemianowana została na ulicę Spokojną. Badania prowadzone przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Archeologicznych przy współudziale Muzeum Miedzi w Legnicy trwały dwa sezony - w latach 1972 i 1973. Podczas pierwszego sezonu pracami kierowali A. Starzyński i T. Kaletyn. Przebadano wówczas obszar o powierzchni 280 m², na którym wystąpiło 39 grobów (ryc. 3). W roku następnym, w pracach przeprowadzanych od maja do lipca, pracami wykopaliskowymi kierował T. Kaletyn, a w badaniach uczestniczyli również Krystyna Sokołowska (Muzeum Miedzi w Legnicy) oraz K. Maksymowicz (Wrocław). Na obszarze 1,5 ha wyeksplorowano 149 grobów (ryc. 4-5).

W wyniku badań na powierzchni całego stanowiska odkryto 188 grobów, a chronologię cmentarzyska określono na IV-V OEB (1100-700 p.n.e.). Materiały zabytkowe przekazane zostały do zbiorów Muzeum Miedzi w Legnicy. Wpisano je do ksiąg inwentarzowych pod numerami: ML/A 1081-1176 oraz 2231 do 2412.

Materiały z cmentarzyska z ul. Spokojnej nie zostały opublikowane w sposób pełny. Wybiórcze informacje dotyczące niektórych znalezionych na cmentarzysku przedmiotów ukazały się w artykułach w tomie Pamiętnika Muzeum Miedzi oraz w kilku tomach Prähistorische Bronze Funde.

Cmentarzysko jest jednym z niewielu na terenie Polski, w obrębie którego odkryto pochówki specjalistów-metalurgów. W trzech grobach (nr 5, 42 i 153) znajdowały się przedmioty, których funkcję jednoznacznie wiązać można z metalurgią brązu. Są to formy odlewnicze, trzpień do odlewania tulejki oraz fragment dyszy (ryc. 8-11).

W grobie nr 5 znajdowały się 4 komplety form odlewniczych: do odlewania brzytew typu Herrnbaumgarten, dłut, dwie formy do odlewania grotów oszczepów; dwuczęściowa forma odlewnicza do produkcji sierpów z guzkiem, trzpień do tulejki oraz fragment dyszy.

W grobach nr 42 oraz 153 wystąpiły 3 kamienne formy odlewnicze do odlewu siekier z tulejką i uszkiem typu łużyckiego (ryc. 6-7; ryc. 11).  

O postępach prac będziemy informować wszystkich zainteresowanych na naszej stronie internetowej.  

Tomasz Stolarczyk
Kamil Nowak

Ryc. 1. Dokumentacja fotograficzna grobu ciałopalnego nr 20 odkrytego w czasie badań wykopaliskowych w latach 1924-1925. Archiwum Państwowe we Wrocławiu, WSPŚ syng. 722

Ryc. 2. Dokumentacja grobu ciałopalnego nr 55 odkrytego w czasie badań wykopaliskowych w latach 1924-1925. Archiwum Państwowe we Wrocławiu, WSPŚ syng. 722

Ryc. 3 Szkic dokumentujący pierwsze pochówki odkryte na terenie badanym w 1972 r. na cmentarzysku ciałopalnym przy ul. Spokojnej w Legnicy. Archiwum Działu Archeologii Muzeum Miedzi w Legnicy

Ryc. 4 Wykop IX wraz z widokiem ogólnym odsłoniętych pochówków. Archiwum Działu Archeologii Muzeum Miedzi w Legnicy

Ryc. 5 Plan cmentarzyska z oznaczeniem pochówków odkrytych w latach 1972-1973. Archiwum Działu Archeologii Muzeum Miedzi w Legnicy

Ryc. 6 Legnica, stan. 3. Plan i fotografia grobu nr 42. Archiwum Działu Archeologii Muzeum Miedzi w Legnicy ">Grób nr 42, ar 109, ćw. D, m, 9/10 – e/f

Oznaczenia zamieszczone na rysunku:

1. forma odlewnicza do wykonywania siekier
2. forma odlewnicza do wykonywania siekier
3. forma odlewnicza do wykonywania siekier
4. forma odlewnicza do wykonywania siekier
5. talerz krążkowy
6. czerpak
7. fragment czerpaka
8. popielnica -część przydenna naczynia
9. czerpak zachowany we fragmentach
10. czerpak zachowany we fragmentach
11. czerpak zachowany we fragmentach
12. czerpak

Ryc. 7 Legnica, stan. 3. Plan i fotografia grobu nr 153. Archiwum Działu Archeologii Muzeum Miedzi w Legnicy
Grób nr 153, ar 125, ćw. A, m 2/3-d/e

Oznaczenia zamieszczone na rysunku:

1. popielnica
2. fragment talerza krążkowego
3. fragment amfory
4. fragment czerpaka
5. garnek jajowaty
6. czerpak
7. garnek jajowaty
8. fragmenty misy
9. fragmenty kamiennej formy odlewniczej

Ryc. 8. Legnica, stan. 3. Formy odlewnicze z grobu nr 5. 1-2- ceramiczna forma odlewnicza do wykonywania brzytew zakończonych kółkiem; 3- forma odlewnicza do odlewania dłut; 5- forma odlewnicza do odlewania grotów oszczepu z tulejką. Fot. T. Stolarczyk, oprac. K. Nowak

Ryc. 9 Legnica, stan. 3. Formy i narzędzia odlewnicze z grobu nr 5. 1-2 ceramiczna forma odlewnicza do wykonywania grotów oszczepu z tulejką; 3- czop ceramiczny do odlewu tulejki grotu; 4- fragment dyszy odlewniczej. Fot. T. Stolarczyk i Archiwum Działu Archeologii Muzeum Miedzi w Legnicy

Ryc. 10. Legnica, stan. 3. Formy odlewnicze z grobu nr 5. 1-3 - dwustronna ceramiczna forma odlewnicza do wykonywania 2 sierpów z żeberkiem i guzkiem. Fot. T. Stolarczyk, oprac. K. Nowak

Ryc. 11. Legnica, stan. 3. Formy i narzędzia odlewnicze z grobu nr 42 i 153. 1-2- kamienne formy odlewnicze do wykonywania siekier z tuleją i uszkiem z grobu nr 42 wraz z woskowym modelem siekierki; 3- kamienna forma odlewnicza do wykonywania siekier z tulejką i uszkiem z grobu nr 153. Fot. T. Stolarczyk, oprac. K. Nowak