Mamy przyjemność poinformować, że Muzeum Miedzi wspólnie z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Wydziałem Odlewnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, uzyskało dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na opracowanie i publikację materiałów zabytkowych ze stanowiska w Grzybianach.

Osiedle ludności kultury łużyckiej zlokalizowane na cyplu Jeziora Koskowickiego (Grzybiany, stan. 3; AZP 78-21; stan. 24) należy do jednego z najbardziej unikatowych stanowisk archeologicznych datowanych na epokę brązu i wczesną epokę żelaza rozpoznanych na terenie Dolnego Śląska. Wyjątkowość ta, podobnie jak w przypadku osad obronnych datowanych na podobny okres z Wielkopolski (np. Biskupin), wynika przede wszystkim z jego położenia oraz tego, w jakich warunkach nastąpiła depozycja materiałów archeologicznych. Wilgoć i bliskość wód Jeziora Koskowickiego sprawiła, że zachowała się tu znaczna liczba zabytków wykonanych z surowców organicznych – drewna, materiału osteologicznego (kości i poroże zwierząt domowych i dzikich) oraz szczątków paleobotanicznych (ziarna roślin dzikich i uprawnych).

Osada w Grzybianach znana była archeologom już w okresie międzywojennym, jednak największy zakres, a jednocześnie wkład w wiedzę na temat stanowiska miały prace podjęte tu w roku 1970 przez Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Kontynuowano je do roku 1980, a interdyscyplinarnym zespołem badawczym kierował dr hab. Z. Bukowski.

W trakcie wieloletnich badań odsłonięto m.in. relikty drewnianych konstrukcji zabudowy osady oraz pozyskano bogaty materiał zabytkowy. Najstarsza faza użytkowania osady datowana jest na X-IX w. p. n. e. Z nią wiązać należy relikty drewnianych konstrukcji nabrzeża (droga, falochron), pozostałości warsztatu rogowniczego oraz unikatowe zabytki drewniane (m.in. wiosło sterowe).
Kolejne dwie fazy użytkowania półwyspu datowano na VI-V w. p. n. e. Obok bogatego materiału ceramicznego i osteologicznego (szydła kościane i rogowe, szpile, młotki, motyczki, kopaczki) w toku badań odkryto również pozostałości warsztatu brązowniczego. Niestety bogaty materiał zabytkowy nie doczekał się pełnego opracowania monograficznego.

Badania z lat 2010-2011, podjęte z inicjatywy dr Justyny Baron z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego i dr. Tomasza Stolarczyka z Muzeum Miedzi w Legnicy, odsłoniły bogactwo zróżnicowanych materiałów zabytkowych, potwierdzając wyjątkowość badanego stanowiska. Prace miały na celu dokonanie szczegółowej inwentaryzacji stanowiska, zapoznanie się ze stratygrafią nawarstwień kulturowych odsłoniętych w obrębie niewielkich wykopów, a także odniesienie się do wyników badań z lat 70. i 80. XX w. W pracach uczestniczyli studenci archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego w ramach odbywanych zajęć z metodyki badań terenowych.Złożony w ubiegłym roku w ramach programu DZIEDZICTWO KULTUROWE, priorytet 5 Ochrona zabytków archeologicznych, wspólnie z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Wydziałem Odlewnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie program badań został zaakceptowany i przyjęty do realizacji. Zadanie pn. Grzybiany. Osada nadjeziorna z epoki brązu i żelaza będzie realizowany do końca 2014 r.

Projekt będzie miał na celu opracowanie bogatego zbioru zabytków archeologicznych. W jego skład wchodzą: ceramika, kości zwierząt domowych i dzikich, zabytki metalowe, pozostałości działalności związanej z pracownią/warsztatem brązowniczym (gliniane formy odlewnicze, odpady produkcyjne, dysze, łyżki odlewnicze, tzw. pitadery), zabytki wykonane z kamienia (ciężarki, gładzki, rozcieracze i inne). Dla materiałów wykonane zostaną analizy mające na celu ustalenie chronologii poszczególnych faz funkcjonowania osiedla w tym analizy termoluminescencyjne oraz datowania C14. Pozwoli to na odniesienie się do dotychczasowych ustaleń na temat chronologii osady i jej funkcjonowania w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. Rezultatem naszych działań na być publikacja omawiająca zarówno wyniki wieloletnich badań wykopaliskowych, jak i podjęte w ramach projektu badania i analizy.

Na naszej stronie internetowej będziemy informować Państwa o rezultatach naszych prac.

dr Tomasz Stolarczyk

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Nasi partnerzy: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wydział Odlewnictwa Akademii Górniczo - Hutniczej w Krakowie

Pobierz dokument PDF 

Ryc. 1 Grzybiany, stan. 3. Lokalizacja osiedla ludności kultury łużyckiej z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza

Ryc. 2 Plan osady ludności kultury łużyckiej w Grzybianach z oznaczeniem wykopów założonych w latach 1970-1980 na terenie stanowiska A-B drewniane konstrukcje drogi biegnącej wzdłuż linii brzegowej jeziora, C- warsztat metalurgiczny, D- miejsce kultu, E- kierunek prądu w jeziorze, F- prawdopodobna położenie przystani dla łodzi, oprac. T. Stolarczyk

Ryc. 3 Plan tzw. pracowni metalurgicznej związanej z odlewnictwem przedmiotów z miedzi i jej stopów. 1- strefa występowania glinianych dysz do miechów, tygli, łyżek odlewniczych oraz form odlewniczych w ilości od 2 do 10 na 1 m²; 2- j. w. w ilości od 11 do 20 na 1 m²; 3- j. w. powyżej 20 na 1 m²; 4- podstawy palenisk oraz domniemane doły-piece hutnicze związane z topieniem i przeróbką miedzi i jej stopów, 5- doły posłupowe

Ryc. 4 Dysza, forma odlewnicza do wyrobu bransolet i fragment tygla odkryte w czasie badań z lat 70. XX w. na terenie stanowiska w Grzybianach. Archiwum Muzeum Miedzi

Ryc. 5 Fragment drogi związanej z najstarszą fazą użytkowania osady w Grzybianach. Fot. Z. Bukowski, Archiwum Muzeum Miedzi

Ryc. 6 Wiosło sterowe odkryte na terenie stanowiska Grzybianach. Fot. Z. Bukowski, Archiwum Muzeum Miedzi

Ryc. 7 Grzybiany, stan. 3. Plan stanowiska z zaznaczonymi wykopami z 2010 i 2011 roku. Oprac. J. Baron

Ryc. 8 Grzybiany, stan. 3. Zabytki drewniane i rogowe odkryte w czasie prac w roku 2010
D. Ilków-Gołąb

Ryc. 9 Grzybiany, stan. 3. Prace badawcze na stanowisku oraz pozyskiwanie drewna z wypełnisk dołów najniższego poziomu osadniczego zadokumentowane w roku 2010. Fot. J. Baron