Marzec / Grudzień 2020

Akademia Rycerska

W Muzeum Miedzi od początku funkcjonowania placówki gromadzone były dawne i współczesne widoki Legnicy wykonane w różnych technikach graficznych i malarskich. Aktualnie zbiór liczy około 200 prac powstałych w okresie od końca XVI wieku po czasy współczesne, z czego blisko 80 przypada na okres przed 1945 roku.

Potrzeba podsumowania dorobku w zakresie gromadzenia sztuki inspirowanej miejską przestrzenią Legnicy oraz chęć pokazania tego wyjątkowego zbioru sprawiła, iż w 2012 roku, w ramach wystawy zatytułowanej „Legnica. Obraz miasta w sztuce współczesnej” przedstawiona została część kolekcji obejmująca prace powstałe po 1945 roku.
Obecna wystawa ikonografii Legnicy od końca XVI w. do II wojny światowej stanowi jej oczywiste dopełnienie. Muzeum Miedzi po raz pierwszy udostępnia szerokiej publiczności kolekcję dawnych widoków Legnicy. Ekspozycja składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera uporządkowany chronologicznie zespół panoramicznych wedut Legnicy, druga widoki najważniejszych miejskich budowli.

Prezentację panoram otwiera najstarsza w zbiorach legnickiego muzeum weduta, która ukazuje Legnicę jako stolicę księstwa. Miedzioryt pochodzi z szóstego tomu atlasu Georga Brauna i Franza Hogenberga, Civitates orbis terrarum, wydanego w Kolonii w 1618 roku, przyjmuje się jednak iż powstał wcześniej, bo pod koniec XVI wieku. W podobny sposób miasto ukazane zostało około 1625 roku, jednak zupełnie odmienny sens całemu przedstawieniu nadały łacińska sentencja AD LABORES SUBEUNDOS NULLUS INVENITUR HERES (Dla podejmowanych trudów nie ma spadkobiercy) oraz narzędzia pracy wskazywane przez dwie grupy ludzi a także teksty pod ilustracją wyrażające  pochwałę pracy oraz potępienie lenistwa. Z tego samego czasu pochodzi widok Legnicy słynnego szwajcarskiego sztycharza Matthäeusa Meriana zamieszczony w zbiorze widoków miejskich  Topografia Bohemiae Morawiae et Silesiae…, wydanym we Frankfurcie nad Menem w 1650 roku. Merian jest ponadto autorem innego eksponowanego miedziorytu gdzie widok Legnicy umieszczono w tle panoramy pola bitwy stoczonej pod miastem w czasie wojny trzydziestoletniej, 13 maja 1634 roku. Panującemu wówczas księciu Jerzemu Rudolfowi zadedykowana została mapa księstwa w widokiem stołecznej Legnicy wydana w oficynie Johannesa Janssoniusa w Amsterdamie. W tej grupie wedut znajduje także się dramatyczny widok Legnicy ukazanej podczas pożaru 3 maja 1672 roku. Według współczesnych kronik ogień zaprószony przy ulicy Zamkowej, objął większą część ulicy Grodzkiej, ulice Środkową, Najświętszej Marii Panny, Św. Piotra i część Rynku. Silny wiatr przeniósł płomienie przez wały w okolicach ulicy Jaworzyńskiej. Ogień zaatakował okoliczne folwarki, na których ponieśli śmierć ludzie i zwierzęta.

Mniej liczną grupę tworzą weduty powstałe w XVIII wieku. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują grafiki wykonane na podstawie rysunków Friedricha Bernharda Wernera uważanego za jednego z najwybitniejszych europejskich topografów doby nowożytnej. Należą do nich panorama miasta od strony południowej pochodząca z  V tablicy dzieła Scenographia Urbium Silesiae, wydanego przez oficynę Spadkobierców Homanna w Norymberdze w 1738 roku oraz jej zredukowana wersja umieszczona na mapie księstwa legnickiego pochodzącej z  atlasu Śląska wydanego przez  Johanna Davida Schleuena w Berlinie.  No i w końcu najciekawszy, do niedawna uznawany za zaginiony, widok miasta z „lotu ptaka”. Jest to pomniejszona wersja weduty zatytułowanej Leguntia.Liegnitz, wydanej przez oficynę spadkobierców Johanna Christopha Haffnera w Augsburgu około 1760 roku, która w formie dużego powiększenia wchodzi w skład sąsiedniej ekspozycji poświęconej Akademii Rycerskiej. Osiemnastowieczne widoki Legnicy uzupełniają, panorama Legnicy z herbem rodu von Ponickau i alegorią Fortuny z „Historisches, Topographisches, Biographisches monathliches Tage-Buch…“ wydana w Zittau w 1777 roku, miedzioryt ukazujący Legnicę od południowego-wschodu wydany w oficynie Spadkobierców Johanna Petera Wolffa oraz grafiki z portretami władców i ich małżonek umieszczonymi nad widokiem miasta, pochodzące ewangelickich śpiewników legnickiego pastora Jonathana Krause.
Wiek dziewiętnasty reprezentują grafiki działających na Śląsku  twórców współpracujących z czasopismami i wydawcami książek o tematyce historycznej. Friedrich Gottlob Endler, Carl Friedrich Stuckardt, Friedrich August Tittel, Carl Würbs  a także inni artyści utrwalali Legnicę swoich czasów. Pojawiła się wówczas często powielana panorama miasta od strony wschodniej z Kaczawą i mostem z rzeźbami św. Franciszka Ksawerego i św. Jana Nepomucena na pierwszym planie. Z artystycznego środowiska Kowar pochodził Ernst Wilhelm Knippel, autor barwnej litografii ukazującej Legnicę od zachodu, ze Wzgórza Złotoryjskiego, około 1875 roku. Na pierwszym planie po prawej widoczne są kominy cegielni Siegeshöhe powstałej w 1865 roku. Litografia innego autora Gustawa Franka, przedstawia miasto od południowego zachodu wraz z zabudową Przedmieścia Złotoryjskiego.
Theodor Blätterbauer najwybitniejszy legnicki malarz 2.połowy XIX wieku reprezentowany jest  w tej części wystawy  przez dwie prace, mały obrazek olejny z 1871 roku oraz staloryt pochodzący z dzieła Schrollera o Śląsku. Tematem pierwszego jest widok Legnicy z mostu na Czarnej Wodzie w okolicach Piątnicy, na drugim widok miasta stał się tłem dla umieszczonej na pierwszym planie zabawy legniczan na lodzie zamarzniętego trzęsawiska w pobliżu Czarnej Wody.
Dwie panoramy reprezentują wiek XX. Pierwsza to akwaforta z 1923 roku legnickiego malarza i nauczyciela Waltera Bayera ukazująca podlegnickie łąki i majaczącą na horyzoncie sylwetkę miasta. Drugą przedstawił w 1942 roku  Erich Feyerabend, który sportretował miasto widziane z dachu dzisiejszej kurii biskupiej, wówczas Auguste-Viktoria Schule.

Druga część wystawy zawiera widoki legnickich kościołów, zamku, ratusza i Rynku oraz kilku innych obiektów.
Najliczniej reprezentowane są wizerunki budowli sakralnych, które wyeksponowane zostały  w centralnej części sali. Sztychy dotyczące kościoła św. Jana wykonane prawdopodobnie na podstawie rysunku wrocławskiego architekta Johanna Georga Knolla z 1700 roku, przedstawiają nie zrealizowany w tej formie projekt jezuickiego kościoła wraz z kolegium, szkołą  i oratorium. Jeden egzemplarz pochodzi z publikacji Historie de Suede sous le Regne de Charles XII, wydanej w Amsterdamie w 1721 roku,  drugi prawdopodobnie z niemieckojęzycznej książki poświęconej panowaniu króla szwedzkiego Karola XII, wydanej około 1706-1708. Litografia z 1841 roku przedstawia wnętrze Mauzoleum Piastów legnicko-brzeskich w kościele św. Jana po renowacji z 1819 roku, kiedy to pokryto tynkiem i zamalowano uszkodzone freski. Na miejscu malowideł dolnego rzędu umieszczono napisy dotyczące osób pochowanych w kaplicy. Posąg księżnej Karoliny odwrócony tyłem do pozostałych rzeźb ustawiony był w ten sposób na jej życzenie w związku ze zmianą wyznania. Dwie prace Theodora Blätterbauera ukazują bryłę oraz wnętrze kościoła p.w. Piotra i  Pawła przed dziewiętnastowieczną przebudową z lat 1892-1894 . Widok kościoła Mariackiego  od strony wschodniej powstał około 1820 roku i  jest dziełem Johanna Wilhelma Schumma . Świątynia przedstawiona została przed pożarem w 1822 roku spowodowanym uderzeniem pioruna, widoczne są ponadto mury obronne, wieża Bramy Wrocławskiej, po prawej dawny kościół Benedyktynek, po lewej kościół na dworze biskupim. Autor obrazu, uczestnik bitwy nad Kaczawą uwiecznił się w mundurze landwerzysty.
Pozostałe widoki kościoła Mariackiego różniące się poziomem wykonania oraz szczegółami ukazują budowlę od strony fasady zachodniej, po przebudowie z 1822 roku, a pochodzą z różnych niemieckich publikacji historycznych. Kościół Pamięci Cesarza Fryderyka III, obecnie noszący wezwanie św. Jacka który powstał w latach 1905-1908 według wizji berlińskiego architekta Oskara Hoßfelda prezentowany jest poprzez zestawienie rysunku projektowego opublikowanego w niemieckiej gazecie budowlanej  z pastelem autorstwa jednego z członków artystycznej rodziny Dudde.

Prawą stronę ekspozycji zajmują widoki zamku. W gablocie gdzie pokazywane jest faksymilowe wydanie Legendy obrazowej o św. Jadwidze z 1353 roku, można zobaczyć legnicki zamek podczas oblężenia Mongołów po bitwie w 1241 roku. Rysunek zamku jakkolwiek fantastyczny, jest pierwszym znanym wyobrażeniem tej budowli. Widok barokowego zamku od strony północnej przed pożarem w 1835 roku utrwalił na swojej rycinie Friedrich Wilhelm Delkeskamp w 1822 roku. Sto lat później wspomniana grafika stała się wzorem akwareli legnickiego architekta Wilhelma Hewiga. Grafika z zamkiem po pożarze w 1835 roku i  odbudowie z lat 1838-1840 pochodzi z  wydawanego w Głogowie czasopisma „Silesia”. Pod koniec XIX wieku zamek po kolejnych przebudowach uwiecznił Theodor Blätterbauer. Wizytówka zamku renesansowy portal był tematem wielu grafik, w ramach wystawy pokazanych zostało kilka drzeworytniczych przykładów pochodzących z niemieckiej i polskiej prasy. Część ekspozycji poświęconej zamkowi uzupełniają: staloryt przedstawiający przekrój pionowy i poprzeczny oraz detale architektoniczne wieży św. Jadwigi z 1889 r. a także akwarela autorstwa Elfriede Springer legnickiej artystki działającej w okresie międzywojennym.

Lewą część sali przeznaczono na widoki Ratusza oraz Rynku. Ekspozycję otwiera litografia przedstawiająca fragment Rynku z budowlą zwaną Nowym Odwachem. Zachowany do dzisiaj budynek Nowego Odwachu z portykiem powstał w latach 1842-1843. Funkcję wartowni pełnił do 1905 roku. Później działała tutaj m.in. kawiarnia Café Hauptwache. Mistrz Theodor Blätterbauer reprezentowany jest przez staloryt ukazujący nastrojowy widok Ratusza. Kolejną część wystawy zajmują prace Waltera Bayera znane naszej publiczności z niedawnej wystawy monograficznej poświęconej temu artyście. Pokaz obejmuje także grafiki Günthera Grundmana, Albrechta Brucka, M. Fritzmanna ukazujące Ratusz przed przebudową z lat 1927-1929 polegającą na podwyższeniu wieży, nakryciu jej neobarokowym hełmem oraz na zamianie dachu namiotowego na mansardowy a także po jej zakończeniu. W końcu widok zachodniej części Rynku zwanej dawniej Małym Rynkiem z wieżami kościoła św. Jana w tle, wykonany 1944 roku przez Lisę Jatzlau-Beyer.

W ostatniej części ekspozycji pokazane zostały widoki: Akademii Rycerskiej, miejskiego gimnazjum, ulicy Złotoryjskiej oraz Parku podczas Święta Strzeleckiego w 1855 roku  i Wystawy Rzemiosła w 1880 roku.

Kurator wystawy Grażyna Humeńczuk