MUZYKA W SZTUCE EUROPEJSKIEJ OD XV DO POCZĄTKU XX WIEKU

Wystawa przygotowana we współpracy z Muzeum Narodowym w Gdańsku.
Muzyka i sztuki plastyczne są formami duchowej wypowiedzi człowieka, które mimo naturalnych ograniczeń każdej ze sztuk i konwencji, w jakich się poruszały, zawsze próbowały zbliżyć się do siebie.

To muzyka, mająca niewyczerpane możliwości wyrażania nastroju, odgrywała inspirującą rolę w życiu artystów, dla wielu z nich stanowiła ważny punkt odniesienia dla sztuk pięknych. Muzyka bowiem i sztuki plastyczne działają sugestywnie w świecie uczuć i powołują z niebytu emocjonalną moc muzyki. Jest to też siła plastyki, która ożywia to, co w niej istotne - możliwość przemówienia sugestywnym obrazem dla oczu. Muzyka i instrumenty muzyczne występujące w sztukach plastycznych, zwłaszcza w malarstwie i w rzeźbie, to symbole ludzkich emocji - tęsknot, namiętności, miłości i śmierci, które w inny sposób byłoby trudno przekazać.

Muzykę słyszymy za sprawą naszej wyobraźni, czasami nie zdajemy sobie sprawy z tego, że jest ona taka jak przyroda, ogarnia nas w naturalny sposób, a rozbrzmiewając w sferze wiecznej wyobraźni, przyczynia się do utrzymania poetyckiego związku z całym wszechświatem. Harmonijne brzmienie dźwięków odczuwamy jako przyjemność. Tak samo odczuwali je artyści epok minionych, którzy w sztukach plastycznych próbowali zapisać muzykę. Jednak jej zapis nie zawsze był rozumiany jako muzyka słyszalna. Ten aspekt muzyki jako intekektualnej konstrukcji, która piękno widziała w liczbowych proporcjach, został przeniesiony do sztuk plastycznych. Koncepcja matematyczna sztuki była odpowiednikiem matematycznej teorii muzyki. Ważnym etapem był tu traktat Boecjusza De musica, w którym filozof włączył do muzyki poezję oraz wydzielił i usystematyzował trzy rodzaje muzyki: musica humana, mundana i instrumentalis, a każdej z nich odpowiadał stosowny rodzaj harmonii. Dwa pierwsze rodzaje muzyki nie miały nic wspólnego z dźwiękami i były teorią harmonii materialnej i psychicznej, którą próbowano wytłumaczyć funkcjonowanie kosmosu, ruch ciał niebieskich, następstwa pór roku, współdziałanie żywiołów i obecność Boga. Obecność harmonii w człowieku pojmowano jako mikrokosmos, który ukazywał muzyczny zmysł człowieka jako wrodzony, uszlachetniający lub niszczący obyczaje. Musica humana obejmowała obszar ludzkiego ducha i dziedzinę zmysłów. Harmonijne życie porównywano do napinania strun instrumentu. W sztuce ukazywano więc cztery temperamenty, pięć zmysłów, drabiny ludzkich cnót, duchowych radości, łagodność obyczajów, cnót kardynalnych. Kiedy zaś rozwinęła się samodzielna muzyka instrumentalna, jej znaczenie i siłę zapisano w czasach nowożytnych i nowoczesnych w dwu symbolicznych nurtach przedstawiania: jako muzyki negatywnej - zmysłowej i dobrej w znaczeniu moralnego koordynatora, jej wykonawców i zwolenników, towarzysza zabawy i czasu żałoby.

Uświadamiając początki teoretycznego rozumienia muzyki i jej genezę, chcemy szczególnie podkreślić rozumienie muzyki jako wiecznej harmonii opartej o liczbę, ideę doskonałości, która panując nad duszami, wpływa na psychikę i jest miarą najwyższej wrażliwości człowieka na świat. Ta alegoryczna warstwa to wieczny rytm, który odnajdujemy z taką samą siłą w przyrodzie i w dziełach sztuki plastycznej, architekturze i w najwspanialszych utworach muzycznych świata. To również kosmologiczna wizja pasji i namiętności człowieka, wpisanego we własne vita activa w jego niepowtarzalności i wrażliwości. Stąd dwa działy wystawy:

1. Muzyka harmonią wszechświata
2. Usłyszeć obraz - czyli próbować słyszeć dźwięki zawarte w sztukach plastycznych.

Na wystawie znalazły się prace malarskie, graficzne, rysunkowe oraz przykłady sztuki dekoracyjnej, w których wykorzystane zostały przedstawienia muzyki szeroko pojętej: od martwych natur z nutami i instrumentami muzycznymi, wesołych towarzystw, scen religijnych z muzykującymi postaciami, po portrety, wszelkiego rodzaju personifikacji i motywy muzyczne, symbole muzyki oraz to, co może wyrazić trwanie muzycznych tonów, brzmienie i słyszalność za pomocą scen: ze śpiewakami, muzykowaniem lub tańcem, w których myśl o muzyce została zasygnalizowana w jakikolwiek sposób, a także instrumenty muzyczne. Ostatnim akordem wystawy jest typ malarstwa mający na uwadze wyobraźnię i wrażeniowość, muzyczność barw, a nawet tytułów obrazów, zwłaszcza w okresie romantyzmu oraz w malarstwie symbolistów XIX wieku. W ten wieloaspektowy sposób chcemy pokazać zmianę w podejściu do wyobrażenia muzyki, jej rozumienia w przedstawieniu plastycznym i zachodzące zmiany w warstwie formalnego spojrzenia na obraz, jako muzyczny temat w ciągu pięciu stuleci. Wiąże się to oczywiście z korespondencją sztuk i wspólnym hasłem pictura musica erit.


dr Beata Purc-Stępniak
Muzeum Narodowe w Gdańsku

Otwarcie wystawy - 21.09.2007
Wernisaż - 21.09.2007
Czynna do - 31.01.2008