SZLACHTA NA ŚLĄSKU
ŚREDNIOWIECZE I CZASY NOWOŻYTNE

Redakcja: Harasimowicz Jan
Ilość stron: 264
Oprawa: miękka
Format: 28 x 21 cm
Ilustracje: 302
Miejsce i data wydania: Legnica, Wrocław, Görlitz 2015

Cena: 80 zł
nakład wyczerpany

Publikacja towarzyszyła wystawie będącej częścią międzynarodowego projektu muzealnego pn. Szlachta na Śląsku / Edel in Schlesien realizowanego przez Schlesisches Museum zu Görlitz, Kulturhistorisches Museum Görlitz, Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego i Muzeum Miedzi w Legnicy.
Były to autonomiczne wystawy, w Legnicy: Rycerze wolności, strażnicy praw. Szlachta na Śląsku w średniowieczu i czasach nowożytnych (XII – XVIII); w Görlitz: Trwanie wśród przemian. Szlachta na Śląsku i Górnych Łużycach od XVIII wieku.
Wstęp do legnickiego tomu stanowią cztery syntetyczne eseje napisane przez znakomitych znawców tematyki szlacheckiej i Śląska. Pierwszy tekst Joachima Bahlcke: Blask śląskiej szlachty. Szlacheckie elity Śląska od średniowiecza po schyłek panowania Habsburgów wzbogacony został o ilustracje z wizerunkami książąt, dyplomów, genealogii i stanowi wprowadzenie do zrozumienia roli książąt piastowskich w kształtowaniu się stanu szlacheckiego, przyczyn pojawienia się obcych dynastii, poszerzania przywilejów szlacheckich, rozwarstwiania w obrębie tego stanu.
Klaus Garber zajął się bliżej kulturą szlachecką. Jego esej: Kultura szlachecka na Śląsku – świat utracony podejmuje problem stosunku szlachty do godności swego stanu, jego etosu. Świadczyła o tej godności siedziba, jej otoczenie z ogrodem, rodowa kaplica. Wyposażenie: meble, obrazy, rzeźby, tkaniny, instrumenty, książki, mówiło o aspiracjach właściciela i przynależności do „pierwszego stanu” oraz związkach z innymi „wysoko urodzonymi”. Na przejawy życia kulturalnego wpłynęła ogromnie reformacja, jako że znakomita część książąt i szlachty, jak również mieszczaństwo zmieniła wyznanie. Kultura reformacji jest kulturą słowa, stąd duży nacisk w szlacheckich domach na edukację: umiejętność czytania i pisania a także rozumienia wielu symbolicznych emblemów, które towarzyszyły wydaniom poezji, pojawiały się na nagrobkach czy w literaturze funeralnej. Znaczenie edukacji sprawiło, ze powstało wiele gimnazjów i uniwersytetów protestanckich przeznaczonych dla młodzieży szlacheckiej. Zaczęto w nich stopniowo przechodzić od powszechnej łaciny do języka ojczystego. Ilustracje ukazują głównie fundacje, ze szczególnym naciskiem na obiekty służące edukacji męskiej młodzieży szlacheckiej.
Klara Karczmarek – Löw w eseju Śląska szlachta w życiu doczesnym. Zamki, pałace, kościoły patronackie zajęła się sprawczą rolą szlachty w powstaniu wielu znakomitych budowli będących reprezentacją pozycji, wiedzy, smaku i gustu jak również dbałości o „wieczną pamięć rodu, imienia”. Na zdjęciach ukazano zachowane do dziś budowle i ich wnętrza często z przedstawieniami fundatorów.
Jan Harasimowicz podjął temat stosunku szlachty do „życia wiecznego”. Esej Śląska szlachta w obliczu śmierci. Zgon, pochówek, upamiętnianie poświęcony został szlacheckim pomnikom nagrobnym, nowej wykładni życia i śmierci – „świadectwu wiary”.
Poszerzają one wiedzę w zakresie nie tylko politycznej roli elity społeczeństwa śląskiego, ale także jej roli w rozwoju kultury, dorobku materialnego, postawy szlachty wobec śmierci i wyzwań cywilizacyjnych. Na ilustracjach znalazły się zachowane nagrobki, ilustracje malarskie i graficzne związane z obrządkiem pogrzebowym.
    
Katalog zasadniczo składający się z czterech części, ma także dodatkowe podziały na wyodrębnione zagadnienia i wszystkie one są poprzedzone wstępami autorstwa prof. Jana Harasimowicza.
A – KSIĄŻĘTA, HRABIOWIE, RYCERZE
1. Piastowie – odwieczni władcy Śląska
2. Pobratymcy i sukcesorzy Piastów
ukazani zostali poprzez drzewa genealogiczne, portrety malarskie i graficzne, mapy, numizmaty
3. Zastawy, nadania i podziały włości zilustrowano portretami, numizmatami i starodrukami
4. Czystość i godność stanu szlacheckiego ukazano poprzez świadectwa pochodzenia, patenty nadające tytuły, tłoki pieczętne, herbarze
5. Pro Publico Bono – szlachta w służbie publicznej zilustrowano portretami najznamienitszych przedstawicieli rodów szlachecki pełniących różnorodne funkcje, głównie w radach książęcych czy cesarskich czy też w służbie wojskowej
6. Stanowienie prawa i sprawowanie władzy ukazane głównie poprzez starodruki zawierające normy i kodyfikacje w większości dotyczące miast, ordynacja pożarowa, piwowarska, młyńska
7. Akces Stanów Śląskich do obozu reformacji zilustrowano obrazami i starodrukami z deklaracją wiary i kodyfikacją obrządku – ordynacje, agendy w języku niemieckim i polskim
B – WIEDZA, UMIEJĘTNOŚCI, SZTUKA
1. Nauki domowe i edukacyjne wędrówki  ukazane poprzez zeszyt do matematyki z 1607 r. księcia brzeskiego Jana Chrystiana z notatkami z zakresu arytmetyki i geometrii a także strategii i taktyki wojskowej, pisanymi po łacinie i w języku niemieckim, rękopiśmienną zawartość biblioteki książęcej (najstarsza część zbiorów w 1622 r. liczyła ponad 800 najcenniejszych starodruków), sztambuchami z osobistymi notatkami, rysunkami i obrazkami, wpisami przyjaciół, powstałymi w czasie podróży edukacyjnych
2. Szkoła uczona w Brzegu z graficznym portretem jej założyciela księcia Jerzego II, planem zajęć dydaktycznych z 1586 r. i rozporządzenie w sprawie lekcji prywatnych w Gimnazjum, wydanymi drukiem mowami pochwalnymi na cześć Gimnazjum
3. Gimnazjum Schönaichianum w Bytomiu Odrzańskim z mapą dóbr Schönaichów, dokumentami, planem zajęć w semestrze zimowym 1619/1620  i wydanych drukiem dysput teologicznych
4. Dworska erudycja, literatura i muzyka zilustrowana portretami najznamienitszych przedstawicieli literatury, ich dziełami (mimo, że dziewczęta pozbawiono wyższej edukacji, wśród znakomitych śląskich pisarzy i poetów znalazły się trzy szlachetnie urodzone panie: Elizabeth von Senitz, Ester von Baruth, Dorothea Eleonora von Rosenthal, ta ostatnia reprezentowana  na wystawie dziełem Poetische Gedancken…,będącym pisaną prozą sielanką)
5. Malarze nadworni i ich obrazy z płótnami z dworskich i książęcych „galerii obrazów”
C – ZAMKI, PAŁACE, KOŚCIOŁY
1. Splendor szlacheckiego gniazda ilustrowany przez widoki pałaców i dworów, dekoracje
2. Szafy, kredensy i ich zawartość z zabytkowymi meblami i szkłem
3. Ubiór na co dzień i od święta zilustrowany poprzez stroje, bieliznę, obuwie, biżuterię i portrety w strojach reprezentacyjnych
4. Gry, zabawy, polowania z kolekcją żetonów, pionów i kostek, graficznymi i malarskimi ilustracjami rozrywek dworskich (dzieci w strojach karnawałowych, portret w stroju myśliwskim)
5. Uroczystości rodzinne zilustrowane przez wydane drukiem życzenia urodzinowe, życzenia i medale z okazji zaślubin
6. Powinności kościelnego patronatu z fundowanym przez Schaffgotschów ołtarzem z kościoła w Baszowie, chrzcielnicami, dzwonami, konfesjonałem, pozytywem, srebrnymi sprzętami liturgicznymi i ornatami
D – ŚWIADECTWO WIARY, CHWAŁA RODU, SŁAWA IMIENIA
1. Przygotowanie do śmierci z podręcznikami „dobrego umierania”, kazaniami pogrzebowymi
2. Prawdziwie chrześcijański pochówek. Są to obrazy, rzeźby, grafika, przykłady rzemiosła, złotnictwo, meble, broń, stroje, szkło, tarcze trumienne, metalowe trumny, monety i medale, dokumenty, rękopisy, starodruki